Γράφει η Ειρήνη Καρύδη.
Πολλά έχουν ειπωθεί για το ρόλο της εκκλησίας τόσο πριν όσο και στη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης, σε σημείο που να θεωρείται αμφιλεγόμενος. Αλλά στο τέλος τα γεγονότα μαρτυρούν την καθαρώς πολεμική προσφορά της Εκκλησίας.
Οργάνωσαν τα κρυφά σχολειά, πολλά μοναστήρια καταστράφηκαν από τους Τούρκους λόγω του ότι μετείχαν σε απελευθερωτικά κινήματα και οι περισσότεροι τοπικοί επίσκοποι (Πατρών, Κορίνθου, Κορώνης, Μεθώνης, Καλαμάτας), συμπαραστάθηκαν στους αδερφούς Ορλώφ που ήρθαν από τη Ρωσία το 1770 (Ορλωφικά).
Χιλιάδες, ήταν οι κληρικοί που θυσιάστηκαν για τον Αγώνα: Κατά τον Γάλλο Πρόξενο Πουκεβίλ οι κληρικοί-θύματα του επαναστατικού Αγώνα ανέρχονται συνολικά σε 6.000. Δύο Οικουμενικοί Πατριάρχες κρεμάστηκαν και 45 Αρχιερείς (Μητροπολίτες) εκτελέστηκαν ή έπεσαν σε μάχες. Από την περιοχή της Ελλάδας 73 ήταν οι Αρχιερείς που μετείχαν στην Επανάσταση και από το 1818 μυήθηκαν στη Φιλική Εταιρεία σχεδόν όλοι οι Αρχιερείς της Πελοποννήσου.
Μάλιστα, δύο Πατριάρχες με εντολή του σουλτάνου, απαγχονίστηκαν: Την Κυριακή του Πάσχα του 1821 απαγχονίστηκε στην κεντρική πύλη του Πατριαρχείου ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε΄ με την αιτιολογία ότι δεν απέτρεψε την Επανάσταση παρότι γνώριζε τις σχετικές προετοιμασίες που είχαν γίνει. Ο λόγος ήταν ότι δεν αποδέχτηκε την αρχή της σφαγής των Ελλήνων.
Σφαγές Επισκόπων στην Κύπρο: Οι Τούρκοι κατέσφαξαν επισκόπους στην Κύπρο στις 7 ή 9 Ιουλίου 1821, επειδή ενίσχυαν την Φιλική Εταιρία και ετοίμαζαν εξέγερση στο νησί. Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Κυπριανός που ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρία από το 1820 και ενίσχυε οικονομικά την κίνηση του Αλέξανδρου Υψηλάντη, συνελήφθη στην Αρχιεπισκοπή γονατιστός να προσεύχεται, μπροστά στην εικόνα της Παναγίας, με την κατηγορία ότι ξεσηκώνει τους Έλληνες σε Επανάσταση. Στην πλατεία της Λευκωσίας, οι Τούρκοι έστησαν στις 7 ή 9 Ιουλίου μία αγχόνη και τον κρέμασαν. Μετά αποκεφαλίστηκε. Στη συνέχεια υπέστησαν τα ίδια τρεις μητροπολίτες. Ο Πάφου Χρύσανθος, ο Κιτίου Μελέτιος και ο Κυρηνείας Λαυρέντιος.
Αρχιερείς-θύματα και στην Κρήτη: Ο Επίσκοπος Λάμπης Μεθόδιος στις 9 Ιουλίου 1793 και ακολούθησαν οι: Κισάμου Δεσποτάκης, Πέτρας Ιωακείμ, Κυδωνίας Καλλίνικος Σαρπάκης, Ρεθύμνης Γεράσιμος Περδικάρης, Κνωσού Νεόφυτος, Σφακίων Ιερόθεος, Σητείας Ζαχαρίας κλπ.
Ιερείς-θύματα του Αγώνα:Γνωστοί σε όλους μας, ο Αθανάσιος Διάκος στη γέφυρα της Αλαμάνας (23 Απριλίου 1821) ο οποίος προσπάθησε να εμποδίσει τους Τούρκους και εν συνεχεία είχε μαρτυρικό θάνατο.Και ο Παπαφλέσσας (Γρηγόριος Δικαίος) έχασε τη ζωή του μαχόμενος στο Μανιάκι Μεσσηνίας στις 20 Μαΐου 1825. Ο Μητροπολίτης Λακεδαιμονίας, Ανανίας Λαμπάρδης ηγήθηκε επαναστατικού κινήματος που απέβλεπε στην αποτίναξη του τουρκικού ζυγού από την Πελοπόννησο. Συνελήφθη και αποκεφαλίστηκε μετά από προδοσία το 1764 ή το 1767.Ο Μητροπολίτης Σωζοπόλεως Παϊσιος Πρικαίος, αδερφός του πρωτεργάτη του αγώνα στη Σωζόπολη.Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός και ο Άνθιμος ΓαζήςΣτις 23 Μαρτίου 1821 ο Παλαιών Πατρών Γερμανός έστησε στην πλατεία Αγίου Γεωργίου στην Πάτρα μια κόκκινη σημαία με ένα μαύρο σταυρό και όρκισε τους αγωνιστές.Στις 7 Μαϊου 1821 ο Άνθιμος Γαζής κήρυξε την επανάσταση στο Πήλιο. Η έδρα του αρχιμανδρίτη ήταν οι Μηλιές. Η εκκλησία αιματοκυλήσε γιατί το θεώρησε πνευματική και εθνική Αρχή της, να πολεμήσει για την ελευθερία.
Είναι χαρακτηριστική και η σχετική ομολογία του Μακρυγιάννη για την τεράστια προσφορά των Μοναστηριών στον αγώνα: «…Τα μοναστήρια ήταν τα πρώτα προπύργια της επανάστασής μας… Οι περισσότεροι καλόγεροι σκοτώθηκαν εις τον αγώνα».
Η Ορθόδοξη Εκκλησία ήταν το Α και το Ω για το υπόδουλο γένος. Το ράσο κόλπωνε μέσα του τη ρωμιοσύνη και η ρωμιοσύνη κολπωνόταν μέσα στο ράσο. Η ρωμιοσύνη και η ορθόδοξη Εκκλησία στην περίοδο της Τουρκοκρατίας πορεύτηκαν αντάμα το δρόμο του μαρτυρίου τους, το δρόμο της σταυρικής τους πορείας κι’ επιβίωσαν χάρις στην πίστη τους στην Τριαδική Θεότητα. Και όσες προπαγάνδες κι αν θελήσουν ν’ αλλοιώσουν αυτή την ιστορική πραγματικότητα δεν θα το κατορθώσουν, γιατί όπως ανέφερα και στην αρχή μιλούν τα ίδια τα γεγονότα.
Επίσης, θα ήταν μεγάλη παράλειψη να μην αναφερθούν οι δύο αντιπροσωπευτικές γνώμες Φιλελλήνων και ξένων περιηγητών, που έχουν ιδιαίτερη σημασία για την αντικειμενικότητά τους.Ο Άγγλος Humphreys γράφει ότι «Ανάμεσα στους στρατιώτες βρίσκονταν και μεγάλος αριθμός παπάδων. Αυτοί ήταν οι πρωτεργάτες του ξεσηκωμού». Ο Κορσικανός Πρόξενος της Ολλανδίας στην Αθήνα Domenico Origone λέει πως «Οι Τούρκοι στην Αθήνα κάνουν τα πάντα για να συλλάβουν παπάδες, γιατί, όπως διαδίδεται, οι παπάδες είναι αρχηγοί των επαναστατών.
Ακόμα και το πιο καταπληκτικό: Το βιβλίο της Γ’ Λυκείου της Τουρκίας γράφει: «ο Πατριάρχης και ο ανώτερος Κλήρος των Ρωμιών ήταν επικεφαλής του Έθνους των Γραικών σ’ αυτή την Επανάσταση, μαζί με τους καλόγερους». Επίσης, ακόμα και από την μακρινή Αμερική, η οποία βοήθησε τον αγώνα υλικά και ηθικά…Στις 16 Ιουνίου 1821 η εφημερίδα «Γκαζέττ» της Μασαχουσέτης πληροφορούσε τους αναγνώστες της ότι «…στο Μοριά ένοπλοι… με επικεφαλής τον ΚΛΗΡΟ εξεγέρθησαν εναντίον των Τούρκων….»
Η συμβολή του κλήρου στον αγώνα ήταν βαθειά στην συνείδηση του γένους, η οποία εκφράστηκε ακόμα και στα δημοτικά τραγούδια.”Χαρά που τόχουν τα βουνάτα κάστρα περηφάνια,Γιατί γιορτάζει η Παναγιάγιορτάζει κι η Πατρίδα. Σαν βλέπουν διάκους με σπαθιάπαπάδες με τουφέκι, σαν βλέπουν και τον Γερμανό της Πάτρας τον Δεσπότη να ευλογάει τ’ άρματα να εύχεται τους λεβέντες.
“ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΔΟΞΑ ΣΤΟΥΣ ΗΡΩΕΣ ΤΟΥ 1821